begrafenis

begrafenis: 10 praktische tips & nuttige informatie

De dag van overlijden

Als iemand overlijdt, brengt dit veel emoties bij de nabestaanden teweeg. Verdriet verwerken en rouwen kost tijd en veel energie, erwijl er vanaf de dag van overlijden zoveel te regelen is. Deze tips helpen nabestaanden op weg met het afhandelen van zaken na een overlijden.
Wanneer je te maken krijgt met een bericht van overlijden kan dit heel plotseling en onverwachts zijn, bijvoorbeeld een overlijden veroorzaakt door een ongeluk. Er ontstaat een bepaalde shocktoestand. Eigenlijk kan men het niet goed beseffen en het gevoel van onwerkelijkheid zal nog enige dagen de boventoon voeren.

In andere gevallen kan men het overlijden zien aankomen, als er bijvoorbeeld sprake was van een ernstige ziekte. Het gevoel van onmacht is er ook, maar men heeft afscheid van elkaar kunnen nemen en in meer of mindere mate aan het overlijden een geestelijke voorbereiding kunnen geven. Dit neemt overigens niet weg dat het net zo veel verdriet kan geven als een onverwachts overlijden.

Wanneer iemand overlijdt, wordt over het algemeen eerst de naaste familie gealarmeerd. Meestal komen de familie en/of vrienden bij elkaar om afscheid te nemen en elkaar troost te bieden. Is de persoon thuis overleden, dan zal er een arts gebeld moeten worden. De arts heeft als taak de dood te constateren. Tot de arts er is, mag er niets gebeuren met het levenloze lichaam.

Het komt vaak voor dat de persoon in het ziekenhuis overlijdt. Meestal werkt het ziekenhuis via een vast protocol als iemand er ter plaatse overlijdt. Het lichaam zal worden overgebracht naar het mortuarium. Soms overlijdt de persoon thuis en wordt dan toch naar het ziekenhuis gebracht. Dit wordt gedaan als het lichaam beschikbaar wordt gesteld aan de wetenschap of om een nadere doodsoorzaak vast te stellen. Dat laatste wordt veel gedaan indien er sprake is van een misdrijf of een vermoeden van een andere onnatuurlijke dood (zelfmoord).

Uitvaartverzorging (1)

Wanneer het een naast familielid betreft, weet je meestal wel of deze een uitvaartverzekering heeft afgesloten. Het kan een verzekering zijn die een bepaald bedrag uitbetaalt bij overlijden, maar het kan ook een verzekering in natura zijn. In het laatste geval keert de verzekeringsmaatschappij geen geld uit. De verzekerde (overledene) heeft bij een uitvaartverzekering in natura vooraf zijn wensen betreffende de afhandeling van zijn begrafenis of crematie kenbaar gemaakt en geregeld. Deze besproken zaken zijn verzekerd en worden zodanig uitgevoerd. Zo kan er al alles zijn besproken betreffende de kist, grafsteen, de rouwstoet, kistdragers, rouwkaarten, muziek, en dergelijke. Wanneer de overledene geen uitvaartverzekering heeft afgesloten, zal het bedrag voor de uitvaart uit eigen middelen betaald moeten worden. Je zult dus, als je het niet weet, eerst moeten uitzoeken of de persoon voor de uitvaart verzekerd was.

Indien de overledene in het ziekenhuis is overleden, wordt het lichaam naar het mortuarium gebracht. Het ziekenhuis zal met de naaste familieleden contact opnemen over de verdere afwikkeling. Meestal wordt dan ook gevraagd naar de keuze betreffende de begrafenisondernemer.

Wanneer de persoon thuis is overleden, kan men zelf het tijdstip bepalen wanneer men de begrafenisondernemer belt. Je kunt echter beter niet te lang wachten met het inschakelen van de uitvaartverzorger. Wettelijk moet iemand op de vijfde dag van overlijden gecremeerd of begraven zijn. Er kan in uitzonderingsgevallen verlenging van deze termijn gevraagd worden aan de burgemeester van de gemeente waarin het lichaam van de overledene zich bevindt. In de praktijk is de uitvaart meestal op de vierde of vijfde dag. In de tussentijd moeten de rouwkaarten verzonden worden. Mensen moeten daarbij de tijd krijgen om vrij te nemen om de begrafenis/crematie bij te wonen. Om hiermee op tijd te zijn, kan het beste dezelfde dag van overlijden de uitvaartverzorger gebeld worden.

Uitvaartverzorging (2)

Een uitvaartverzorger komt meestal binnen een dag van de melding van het overlijden bij de familie aan huis om de wensen met betrekking tot de uitvaart te bespreken. Heeft de overledene een uitvaartverzekering in natura geregeld, dan heeft de verzekeraar een contract met een uitvaartonderneming afgesloten die tegen een bepaalde vergoeding de uitvaart moet regelen. De familie heeft daar niet veel meer bij in te brengen. Je hebt bijvoorbeeld ook geen keuze meer in welk rouwcentrum de opbaring moet plaatsvinden, want dat is al contractueel vastgelegd. Tenzij je toch een ander centrum wilt, maar dan moet je het zelf betalen.

Met de uitvaartverzorger wordt besproken wat er geregeld moet worden. Volgens de Wet van de Lijkbezorging moet de wens van de overledene en zijn/haar nabestaanden waar redelijkerwijs mogelijk, uitgevoerd worden. Het is verstandig, wanneer er meerdere familieleden betrokken zijn, alvast één en ander besproken te hebben, zodat de uitvaartverzorger er zich een goed beeld kan vormen. De uitvaartverzorger kan dan ook gericht een aantal mogelijkheden voorstellen. Zo krijgt de overledene een uitvaart die helemaal bij hem/haar past.

De uitvaartverzorger geeft het overlijden door aan de gemeente waar de overledene woonachtig was, waarna een overlijdensakte wordt opgesteld. Deze akte wordt aan de familie verstrekt. De akte is nodig voor de afwikkeling van bepaalde zaken, zoals bankrekeningen en verzekeringen.
De uitvaartverzorger zal vragen of de overledene naar het uitvaartcentrum moet worden gebracht. Er is ook een mogelijkheid de overledene thuis op te baren. De uitvaartverzorger heeft speciale hulpmiddelen, zoals een bed of kistkoeling om het lichaam van de overledene in een goede conditie te houden tot de dag van de begrafenis of crematie.

Omgeving inlichten

Het overlijden wordt bekend gemaakt door middel van rouwkaarten en eventueel rouwadvertenties. Er zullen echter nog enkele instanties op de hoogte moeten worden gebracht. Hieronder volgt een kleine checklist:
  • De eventuele werkgever van overledene
  • De instelling waarvan de overledene een uitkering of pensioen ontving (te denken valt aan de Sociale Verzekeringsbank en de belastingdienst)
  • De hypotheekbank of verhuurder
  • De ziektekostenverzekeraar
  • Nutsbedrijven
  • De bankinstellingen waar overledene zijn bankzaken regelde
  • Verzekeringsmaatschappijen waar de overledene verzekeringen heeft afgesloten
  • Abonnementen, lidmaatschappen, klantenkaarten
  • Denk ook aan de auto: als de auto op naam van de overledene staat, dient het kentekenbewijs binnen vijfweken worden overgeschreven op naam van de nieuwe eigenaar
  • Wanneer de overledene alleen woonde kan via de TNT post de post drie maanden door laten sturen naar elk gewenst adres in Nederland. Toezending van geadresseerde reclame kun je beperken door de gegevens van de overledene kosteloos te laten opnemen in het Infofilter Overledenenbestand.
  • Een paspoort of identiteitsbewijs hoeft niet worden ingeleverd bij de gemeente. Wel is het verstandig om een dergelijk identiteitsbewijs of paspoort ongeldig te maken door er bijvoorbeeld een gaatje in te perforeren.
  • Heeft de overledene Koninklijke of Pauselijke onderscheidingen? Dan dienen deze teruggestuurd te worden aan de Kanselarij der Nederlandse Orden. Een onderscheidingsteken is eigendom van de staat. Het gaat niet van rechtswege naar de erfgenamen. Het is wel mogelijk een onderscheidingsteken, tegen betaling van een waarborgsom, voor onbepaalde tijd in bruikleen te behouden.
  • Thuiszorg en andere medische afspraken dienen soms schriftelijk te worden afgezegd. Informeer bij de desbetreffende instanties en praktijken of dit nodig is.

Cremeren of begraven

Het is misschien wel de belangrijkste beslissing rondom de uitvaart: cremeren of begraven. Bedenk overigens wel dat de urn na een crematie ook in een graf bijgezet kan worden. Partners hebben zo gelegenheid ieder hun eigen keuze te maken en kunnen toch bij elkaar een rustplaats vinden.
Soms weet de naaste familie niet wat de overledene had gewild: cremeren of begraven. Het is daarom wel verstandig om het eens met je dierbaren hierover te hebben (al zijn er leukere onderwerpen). Het is toch lastig voor je nabestaanden als zij die keuze voor jou straks moeten maken, zonder te weten of het de juiste keuze is geweest. Soms kun je vasthouden aan de religieuze achtergrond van iemand. Moslims en orthodoxe christenen zullen voor begraven kiezen. Hindoestanen kiezen daarentegen voor cremeren.

Begraven

Je kunt in Nederland op twee soorten begraafplaatsen begraven worden: de algemene begraafplaats die aan de gemeente toebehoort en de bijzondere begraafplaats. Een bijzondere begraafplaats is eigendom van een stichting, bedrijf, een natuurlijke persoon of een kerkgenootschap.
Zo’n bijzondere begraafplaats noemden we vroeger de particuliere begraafplaats. Je kunt zelf bepalen waar je begraven wilt worden, maar er zijn wel regels. Om begraven te worden bij een begraafplaats van een kerkgenootschap zul je uiteraard wel kerkgenoot geweest moeten zijn.
De graven kunnen worden onderverdeeld in een eigen graf, familie graf of algemeen graf. In een algemeen graf worden drie overledenen boven op elkaar begraven. De gemeente bepaalt wie dat zijn. Je hebt hier geen keuze in. Een algemeen graf is daarom goedkoper. Een algemeen graf heeft een termijn van tien jaar. Een eigen graf heeft een termijn van twintig jaar, en dit kan door familieleden zelfs verlengd worden. Een familiegraf kan voor twintig tot dertig jaar geregeld worden met een mogelijkheid tot verlengen. Er kunnen meerdere personen begraven worden. Tenslotte is er ook nog een mausoleum. Het is niet overal mogelijk, maar op sommige plaatsen kiezen welgestelde mensen voor deze bovengrondse grafkelder waar de overledene en eventueel meerdere overledenen bijgezet kunnen worden.

Cremeren

Er zijn verschillende redenen waarom je zou kiezen voor cremeren. Sommigen zien het cremeren als een vorm van bevrijding. Hindoestanen zien een crematie als een bevrijding van de ziel uit het stoffelijk overschot. Er zijn ook praktische redenen, bijvoorbeeld het steeds meer toenemende ruimtetekort. Je hoeft ook niet meer een graf te onderhouden. In plaats van het graf van de overledene te bezoeken, kun je de as in een (fraai vormgegeven) urn dichtbij bewaren. Je kunt overigens ook kiezen voor het uitstrooien van de as. Dat mag alleen niet overal.

Belasting

Wanneer de overledene inkomstenbelasting betaalde, zullen de erfgenamen automatisch een F-biljet ontvangen van de Belastingdienst. Hierin dient het inkomen te worden ingevuld dat de overledene tussen 1 januari en datum van overlijden ontving. Vaak is er recht op teruggave van teveel betaalde belasting. De begrafenis of crematiekosten, bloemen en grafkransen, dankbetuigingen en rouwkaarten, en grafrechten zijn aftrekposten. Bewaar daarom wel de rekeningen hiervan. Wanneer je geen F-biljet hebt ontvangen, loont het zich vaak toch wel om een T-biljet in te vullen.

Als de erfgenamen een erfenis ontvangen, moet hierover successierechten worden betaald. De gemeente informeert de Belastingdienst over alle sterfgevallen. Wanneer de Belastingdienst verwacht dat de erfgenamen successierecht moeten betalen, stuurt ze ongeveer vier maanden na datum van overlijden aan één van die erfgenamen één aangifteformulier. Op dit formulier moeten alle namen en gegevens van de erfgenamen worden ingevuld. Wordt het formulier niet verstrekt, maar is er wel sprake van plicht tot betalen van successierecht, dan zijn de erfgenamen verplicht om zelf een aangifteformulier aan te vragen en in te dienen bij de Belastingdienst (binnen een termijn van acht maanden na datum overlijden).

De Belastingdienst hanteert een vrijstelling waaronder geen successierechten hoeven worden te betaald. De hoogte van de vrijstelling is afhankelijk van de verwantschap tussen de erfgenaam en de overledene. Ook eventuele pensioenrechten die door het overlijden ontstaan, kunnen van invloed zijn op de hoogte van de vrijstelling.

Voor meer informatie over belastingzaken die komen kijken bij een overlijden, verstrekt de Belastingdienst een gratis brochure: belasting en erven. Je kunt de brochure aanvragen via de Belastingtelefoon: 0800-0543.

Huurrecht

Volgens de wetgeving wordt bij overlijden van de huurder de echtgenoot of medehuurder (andere huisgenoten) automatisch huurder. De huur kan normaal worden voortgezet. Als de hoofdhuurder overlijdt en je woont op dat moment bij de hoofdhuurder in, dan heb je recht op verlenging van de huur voor een minimale periode van zes maanden. In het geval van samenwonen is een langere periode mogelijk, maar hiertoe dient men een verzoek bij de kantonrechter in te dienen (binnen zes maanden na het overlijden). Dit hoeft overigens alleen als de verhuurder de partner niet als huurder aanvaardt. Het kan natuurlijk ook zo zijn dat er geen bewoners zijn, of dat er geen belangstelling is om de huurovereenkomst voort te zetten. In dat geval eindigt de overeenkomst aan het eind van de tweede maand na het overlijden. Tenzij de huur aan het einde van de eerste maand door de erfgenamen al is opgezegd.

Wanneer de overgebleven partner alleen komt te wonen, is het verstandig om de instanties die de verontreinigingsheffing en afvalstoffenheffing vaststellen, te verzoeken om voor één persoon aangeslagen te worden. Wanneer het inkomen van de overleden partner vervalt, komt men wellicht in aanmerking voor een huurtoeslag. Dit kun je op voorhand berekenen via de website van de Belastingdienst. In sommige gevallen kun je (in afwachting van de huursubsidieperiode) eerst een beroep doen op de vangnetregeling van de Huursubsidiewet of een tijdelijke woonkostentoeslag bij de dienst SZW aanvragen.

Schulden

Erfgenamen hebben het recht om de nalatenschap van de overledene te aanvaarden of te verwerpen. Het kan bijvoorbeeld financieel slecht gesteld zijn geweest met de overledene. Wanneer de nalatenschap uit meer schulden dan bezittingen bestaat, en de erfgenamen hebben de erfenis niet verworpen, zullen deze schulden door de erfgenamen moeten worden betaald.
Wanneer het op het moment van overlijden niet duidelijk is of er sprake is van (hoge) schulden, kun je ervoor kiezen de erfenis beneficiair te aanvaarden. Het verwerpen of beneficiair aanvaarden van een erfenis is aan strenge regels gebonden. Wanneer niet de juiste procedures worden gevolgd, kan men alsnog aansprakelijk worden gesteld voor de schulden. Het is daarom belangrijk hiervoor een notaris in te schakelen die de juiste adviezen kan geven.

Je kunt de erfenis bij de notaris verwerpen of via een formulier bij de rechtbank. Een erfenis verwerpen kost geld. De hoogte van het bedrag is in overeenstemming met je inkomen. Het is aan te raden om gezamenlijk met meerdere erfgenamen de nalatenschap te verwerpen in verband met de kosten die per verwerping berekend zullen worden. Omdat een erfenis verwerpen aan strenge regels is gebonden is het verstandig om met de notaris goed door te spreken wat je wel en wat je absoluut niet mag doen. Een kind kan de erfenis van de ouder verwerpen en toch aanspraak maken op de legitieme portie. Er moet wel een schriftelijke verklaring aan de rechtbank hiervoor worden opgesteld. In principe verwerpt men de hele nalatenschap. Je kunt niet een deel van de erfenis verwerpen. Wanneer je kinderen hebt, kunnen zij jouw plaats innemen wanneer je de erfenis verwerpt. Dat kan betekenen dat de schulden voor hun rekening komen wanneer er erfgenamen zijn die de erfenis wel aanvaarden. Bespreek dit goed met de andere erfgenamen.

Een erfenis beneficiair aanvaarden is een aanvaarding van de nalatenschap onder voorbehoud. Je aanvaard de nalatenschap in dit geval wel, maar je bent er niet aansprakelijk voor, als later blijkt dat er meer schulden zijn en de nalatenschap een negatief saldo heeft. Om een nalatenschap beneficiair te aanvaarden moet er ook een formulier worden ingediend bij de rechtbank. Voor minderjarige kinderen dient de ouder of voogd altijd een nalatenschap beneficiair te aanvaarden. Wanneer dat niet gebeurt, is het wettelijk geregeld dat de minderjarige na drie maanden de nalatenschap automatisch beneficiair heeft aanvaard. De afwikkeling van de nalatenschap behoort volgens een strak (wettelijk geregeld) schema worden gedaan. Dit wettelijke schema wordt ook wel de wettelijke vereffening van de nalatenschap genoemd.

Je kunt een nalatenschap zuiver, dus zonder voorbehoud, aanvaarden. Je hebt een erfenis aanvaardt door je te gedragen als erfgenaam. Je zet bijvoorbeeld de woning van de overledene te koop, of je verdeelt het huisraad, je maakt gebruik van de auto van de overledene, of je gooit alvast wat spullen van de overledene weg. Dit zijn allemaal handelingen waardoor je (of het nu uitdrukkelijk of stilzwijgend is) de erfenis hebt aanvaardt.

Uitkeringen

Wanneer je partner overlijdt, kun je te maken krijgen met verschillende uitkeringen:
  • Uitkering bij overlijden werkgever
    Wanneer de partner een dienstbetrekking had, is de werkgever verplicht aan de achterblijvende echtgenoot of partner een overlijdensuitkering te verstrekken. Dat is minimaal één maand bruto loon en kan variëren naar uitbetaling van drie maandsalarissen. Hierover is geen loonbelasting of inkomstenbelasting verschuldigd. Het wordt bruto/netto uitgekeerd.
  • Uitkeringsinstanties
    Wanneer de overledene een uitkering, AOW of nabestaandenpensioen Anw kreeg, dan informeert de gemeente de betreffende instanties. Was er sprake van een pensioen en is de achtergebleven partner 65 jaar of ouder, dan houdt de achterblijvende partner recht op een eigen AOW pensioen.
  • Pensioenfonds
    Mogelijk nam de overledene deel aan een pensioenfonds of –verzekering. De gemeente informeert bij de grotere pensioenfondsen. Let op of je krijgt waar je recht op hebt. Betreft het een deelname aan een kleiner pensioenfonds, dan is het raadzaam deze zelf over het overlijden te informeren.
  • Nabestaandenpensioen
    Een gehuwde of gescheiden man of vrouw, die jonger is dan 65 jaar, kan na het overlijden van de (ex)partner, afhankelijk van leeftijd en leefsituatie, aanspraak maken op een nabestaandenuitkering op grond van de Algemene nabestaandenwet. De uitkering moet worden aangevraagd bij de Sociale Verzekeringsbank.
  • (Half-)wezenuitkering
    De ouder of verzorger die één of meer kinderen onder de 18 jaar in zijn/haar huishouden verzorgt, heeft recht op een halfwezenuitkering. Voorwaarde is dat de overleden ouder op de dag van overlijden was verzekerd voor de Anw. Zijn beide ouders overleden, dan ontvangen kinderen die jonger zijn dan 16 jaar een wezenuitkering.
  • Bijstand
    Wanneer de partner die achterblijft geen recht heeft op een pensioen of zijn/haar inkomsten zijn onvoldoende om de noodzakelijke kosten van bestaan te betalen, dan is er een mogelijkheid om bij de dienst SZW een bijstandsuitkering aan te vragen.

Problemen bij de erfenis

Een periode na een overlijden van een naaste kan de nabestaanden dichter bij elkaar brengen. De nabestaanden moeten verder zonder de ander. Er is tijd en rust nodig om te wennen aan deze nieuwe situatie. Tegelijkertijd is er tijd nodig voor het afhandelen van de nalatenschap. Er kunnen makkelijk spanningen en conflicten ontstaan. Oud zeer kan worden opgerakeld.

Wanneer iemand overlijdt, kan dit veranderingen in de verhoudingen in de familie met zich mee brengen. Door het verlies van de langstlevende ouder kan bijvoorbeeld een bindende factor wegvallen. Er kunnen gewoontes verdwijnen. De noodzaak om contact met elkaar te hebben, kan verdwijnen door het wegvallen van een familielid. Wanneer relaties onderling al niet zo goed waren, is het vaak lastig om een nieuw evenwicht hierin te vinden. Partners van nabestaanden kunnen een grote rol spelen. Het is een periode waarin men veel met elkaar te regelen heeft. Dit geeft extra reden om meer moeite voor elkaar te doen. Begrip hebben en tonen voor elkaar is erg belangrijk.

Een testament, waarin de overledene zaken heeft bepaald, kunnen in de ogen van sommige erfgenamen als onrechtvaardig en onacceptabel worden gezien. Er kunnen dan makkelijk conflicten uit ontstaan. Wanneer oude problemen boven komen drijven of er ontstaan onderlinge conflicten, en het is moeilijk voor familieleden een neutrale rol te spelen, is het wellicht een idee om een onafhankelijk buitenstaander in de arm te nemen, zoals een notaris of een mediator.

Voor een gekwalificeerd mediator kun je terecht bij het Nederlands Mediation Instituut NMI, telefoon: 010-4056989. De website kun je ook raadplegen: nmi-mediation.nl.

Tips & Reacties

Deel je eigen tip over begrafenis

En maak kans op een cadeaubon ter waarde van € 25!